Ozon Tabakası Nedir? Nasıl Oluşur, İncelir ve Delinir?

Ozon Tabakası Nedir?

Ozon Tabakası atmosferin neresinde yer alır? Dünya’nın atmosferi birkaç katmandan oluşur. En düşük tabaka olan troposfer, dünya yüzeyinden yaklaşık 6 mil veya 10 kilometre (km) yüksekliğe kadar uzanır. Hemen hemen tüm insan faaliyetleri troposferde meydana gelir. Gezegendeki en yüksek dağ olan Everest (yaklaşık 9 km) yüksekliğindedir. Bir sonraki katman olan stratosfer, 6 mil (10 km) ila yaklaşık 31 mil (50 km) arasında devam eder. Çoğu ticari uçak stratosferin alt kısmında uçmaktadır. Atmosferik ozon, stratosferdeki ozon tabakası, Dünya yüzeyinin yaklaşık 9 ila 18 mil (15 ila 30 km) üzerinde yoğunlaşmıştır.

Ozon Tabakası Nedir? Nasıl Oluşur, İncelir ve Delinir?
Ozon Tabakası Nedir? Nasıl Oluşur, İncelir ve Delinir? – Kaynak

Lütfen okuyun: Güneş Enerjisi Nedir? Nasıl Üretilir? (Avantajları ve Dezavantajları)

Stratosferdeki ozon tabakası güneşten gelen radyasyonun bir kısmını emerek gezegenin yüzeyine ulaşmasını önler. En önemlisi, Güneş tarafından üretilen UV (ultraviyole) ışığının ultraviyole radyasyon bandı (UVB) adı verilen kısmını emer. UVB, çeşitli zararlı etkileri olan bir çeşit ultraviyole ışıktır. UVB özellikle DNA’ya zarar vermede etkilidir. Melanom ve diğer cilt kanseri türlerinin bir nedenidir. Ayrıca bazı malzemelere, ekinlere ve deniz canlılarına verilen zararla da ilişkilendirilmiştir. Ozon tabakası Dünya’yı güneşten gelen çoğu UVB’ye karşı korur. Ozon tabakasının varlığında bile şapka, güneş gözlüğü ve güneş kremi giyerek kendini UVB’ye karşı korumak önerilmektedir. Bununla birlikte, ozon incelmesi kötüleştikçe bu önlemler daha önemli hale gelecektir. UVB cilt kanserleri, katarakt, mahsullere ve deniz yaşamına zarar veren bir konumdadır.

Ozon Tabakası Nasıl Oluşur?

Ozon, üç oksijen atomu (O3) içeren bir moleküldür. Herhangi bir zamanda, ozon molekülleri stratosferde sürekli olarak oluşur ve yok edilir. Toplam miktar, ölçüldüğü on yıllar boyunca nispeten istikrarlı kalmıştır.

Bu döngünün ilk aşaması, güneşten gelen kısa dalga boylu UV ışığı bir oksijen gazı molekülüne çarptığında meydana gelir. Işık o kadar fazla enerjiye sahiptir ki, atomları bir arada tutan oksijen bağını kırarak iki oksijen atomu oluşturur. Bu işlemle, oksijen esas olarak kısa dalga boylu UV ışığını emer.

İkinci aşamada, kalan iki oksijen atomu daha sonra iki ayrı ozon molekülü [kaynak: Fahey] oluşturarak, iki oksijen gazı molekülleri üzerine mandallanır.

Kısa dalga boylu UV ışığı, ozon moleküllerini parçalamak için yeterli enerjiye sahiptir (bu, oksijen moleküllerinden daha uçucu ve ayrılması daha kolaydır). Böylece, döngünün üçüncü aşamasında, ozon gazı bir oksijen gazı molekülüne ve bir oksijen atomuna girerek kalan UV ışığının çoğunu emer.

Ozon Tabakasının İncelmesi ve Delinmesi Nasıl Olur?

Bilim adamları, doğal döngüler sırasında normal ozon seviyelerini detaylandıran birkaç on yılı kapsayan kayıtlar oluşturdular. Atmosferdeki ozon konsantrasyonları güneş lekeleri, mevsimler ve enlem ile doğal olarak değişir. Ozon seviyelerindeki her doğal azalmayı bir iyileşme izlemiştir. Bununla birlikte, 1970’lerden başlayarak, bilimsel kanıtlar ozon kalkanının doğal süreçlerin çok ötesinde tükendiğini gösterdi. Ozon tabakası incelmesi küresel ısınma gibi tehlikeli bir durumdur.

Klor ve brom atomları stratosferdeki ozonla temas ettiğinde ozon moleküllerini yok ederler. Bir klor atomu, stratosferden çıkarılmadan önce 100.000’den fazla ozon molekülünü yok edebilir. Ozon doğal olarak yaratıldığından daha çabuk yok edilebilir.

Bazı bileşikler, stratosferde yoğun UV ışığına maruz kaldıklarında klor veya brom salgılarlar. Bu bileşikler ozon tabakasının incelmesine katkıda bulunur ve ozon tabakasını incelten maddeler (ODS) olarak adlandırılır. Klor salgılayan ODS, kloroflorokarbonları (CFC) içerir. Kloroflorokarbonlar 1987 Montreal Protokolü kapsamında kapsanan ve soğutma, iklimlendirme, paketleme, yalıtım, çözücüler veya aerosol itici gazlar için kullanılan gazlar olarak bildirilmiştir. Alt atmosferde yok olmadıkları için, CFC’ler üst atmosfere doğru sürüklenirler, burada uygun koşullar verildiğinde ozonu parçalarlar. Bütün bu maddeler aynı zamanda sera gazlarıdır: (CFC’ler, hidrokloroflorokarbonlar (HCFC’ler), karbon tetraklorür ve metil kloroform. Brom salgılayan ODS, brom, flor ve karbon içeren bromoflorokarbonlar olarak da bilinen halonları içerir. Genellikle yangın söndürme maddeleri olarak kullanılırlar ve ozon tabakasının incelmesine neden olurlar. Brom stratosferik ozonun yok edilmesinde klordan çok daha etkilidir.

Ozon tabakası, stratosferde Dünya yüzeyinin yaklaşık 15-40 kilometre (10-25 mil) üzerinde yer alır. Bu tabakanın ozon tabakasını incelten maddeler (ODS) tarafından tüketilmesi, daha yüksek UVB seviyelerine yol açacaktır, bu da cilt kanserlerinin ve kataraktların artmasına ve bazı deniz organizmalarında, bitkilerinde ve plastiklerde potansiyel hasara neden olacaktır. ABD de dahil olmak üzere birçok ülkeyi, karbon, klor ve flor atomlarından oluşan kloroflorokarbonlar (CFCler) gibi organik bileşiklerinin kullanımını yasaklamaya teşvik etti. Buzdolaplarında ve klimalarda soğutucu olarak kullanılan CFC-12 (CCI2F2) buna iyi bir örnektir. Gaz halinde CFC’ler yavaş yavaş stratosfere yükseldiklerinde ozon tabakasını tüketebilir, güçlü ultraviyole radyasyonla parçalanır, klor atomlarını serbest bırakır ve daha sonra ozon molekülleri ile reaksiyona girer.

Kaynak: Basic Ozone Layer ScienceHow the Ozone Layer Works

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir