Hava kirliliği nedir bilmek için, ilk olarak kısaca “hava” nedir bilmemiz gerekiyor. Hava, kısaca atmosferin durumu olarak tanımlanabilir. Çevresel etmenlerin bir araya gelmesi ile atmosferde değişimler, yani hava da değişimler olur. Hava kirliliği nedenleri ve sonuçları ancak hava hakkında detaylı bilgiler sonucunda netleşir.

Burada hava denildiğinde, hava durumu olarak adlandırdığımız kısa dönemli (bir kaç gün veya bir kaç hafta) meteorolojik oluşumları anlamamız lazım. Uzun dönemli değişimler ise bize iklim hakkında bilgiler vermektedir. Atmosferde gerçekleşen her türlü hareket ve oluşum, hava, iklim ve akabinde hava kirliliği ile ilgili gerçeklikleri bize vermektedir.

2020 yılı ile beraber gündemimize giren Korona (corona) virüs, yani bir diğer adıyla Covid-19 pandemisi bize nefes almanın ne kadar kıymetli olduğunu bir kez daha gösterdi. Akciğerlerimizi uzun vadeli korumak ve sağlıklı kalabilmek için mutlaka hava kirliliği ile mücadele etmemiz ve temiz havaya sahip bir dünyada yaşamak için çalışmamız lazım. Bu sağlıklı ve uzun bir ömür için şart oldu diyebiliriz.

Hava Kirliliği Nedir?

Havada ki gaz, sıvı ve katı formlarda bulunan maddelerin insan ve diğer canlıların sağlığını olumsuz yönde etkilemeye başladığı ve ekolojik ve çevresel dengeleri bozan durumlara sebebiyet vermesi durumuna hava kirliliği denir.

Başka bir tanımıyla, hava kirliliği nedir kısaca dersek; hem dış hem de iç ortamda zararlı konsantrasyonlara ulaşabilen parçacık, sıvı ve gazların karışımının sonucudur. Hava kirliliğine sebep olan maddelerin etkileri, yüksek hastalık risklerinden, artan sıcaklıklara kadar değişebilir. Kurum, duman, küf, polen, metan gazı, toz, is, ozon, uçucu organik bileşikler, kükürtdioksit, karbonmonoksit, azotdioksit, sülfürdioksit ve karbondioksit yaygın kirletici maddelerden sadece bir kaç tanesidir. Hava kirliliğine sebep olan yüzlerce gaz ve madde vardır.

İstanbul, Ankara, İzmir, Zonguldak gibi büyükşehirlerde başta trafik kaynaklı olmak üzere Türkiye’de birçok şehirde hava kirliliği vardır ve artış göstermektedir.

Konuyla ilgili yazılarımız: Karbon ayak izi nedir? – Karbonsoksit gazı kömüre dönüştürüldü! –

Hava kirliliği haritası

T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı‘na bağlı SİM (Sürekli İzleme Merkezi), Ulusal Hava Kalite İzleme Ağı tüm Türkiye’yi illerimizde farklı noktalardan izlemektedir. Bu izleme neticesinde Hava Kirliliği Haritası çıkarılmaktadır. Bu sayede sağlık ve çevre açısından olumsuzluk yaşanan bölgelerin tespit edilmesi sağlanabilmektedir.

NO2, SO2, CO, O3, PM10 gibi kirletici parametreleri istasyonlarda anlık ölçümler ile saptanmakta ve değerleri paylaşılmaktadır. 2020 yılında Türkiye’de de yüksek oranda hayatı etkileyen korona virüs sebebiyle azalan insan hareketi, taşıt kullanımında yaşanan düşüşler ve evde izolasyon sebebiyle tüm dünyada olduğu gibi özellikle büyük şehirlerde hava kirliliği yüksek oranda azalmış ve daha sağlıklı bir ortam ortaya çıkmıştır. Bu sonuçta göstermektedir ki, insanoğlunun kendisi hava kirliliğinin asıl sebebidir.

Hava kirliliğinin kaynakları (nedenleri) nelerdir?

Yapay kaynaklar ile oluşan hava kirliliği

Kentleşme: Nüfusun artmasıyla beraber, şehirleşmede artış göstermektedir. Yeni binaların yapılmaya başlanmasıyla, inşaat yapımı kaynaklı partikül maddeler hem inşaat sahasında hem de yapının yapılması için yoğun bir şekilde işleyen hafriyat ve malzeme taşınması sırasında fazlaca oluşmaktadır. Ayrıca, kentsel dönüşümün artması ile de eski binaların yıkılması sırasında oldukça fazla hava kirliliğine sebep olan toz ve kimyasal madde atmosfere çıkabilir. İnsanların yerleşmesiyle beraberde ısınma gibi ihtiyaçlar sebebiyle havaya karbondioksit ağırlıklı kirleticiler salınmaktadır.

Sanayi: Nüfus artışı ve insanların ihtiyaçlarının gün geçtikçe değişmesi sonucunda farklı endüstri kolları ortaya çıkmış ve üretime başlamıştır. Her farklı ürün üretilmesi sırasında farklı kirleticiler havaya verilmeye başlanmıştır. Yeterli arıtma sistemlerinin kurulmamasıyla da yüzlerce çeşit kirletici gaz atmosfere ulaşıp havayı kirletmektedir.

Araçlar: Motorlu taşıtlara olan talep yine nüfus ile paralel olarak artmakta ve en yüksek noktasına ulaşmış durumdadır. Dünyanın her yerinde, özellikle şehirlerde fosil yakıt kullanan bu araçların atmosfere saldığı karbon ve azot içerikli kirletici gazlar sebebiyle şehirler yaşanamaz bir hal almaya başlamıştır.

Tarım faaliyetleri: Tarım faaliyetleri sırasında kullanılan gübreler, böcek ilaçları ve diğer kimyasal maddeler havayı kirletir.

İklimlendirme ve ısıtma sistemleri: Isıtma, havalandırma ve iklimlendirme sistemleri, havayı kirleten mikropların, mantarların ve diğer zararlı maddelerin yayılmasına neden olabilir.

Atık yönetimi: Atık yakma ve depolama alanları, havayı kirleten tehlikeli kimyasalların yayılmasına neden olabilir.

Doğal kaynaklar ile oluşan hava kirliliği

Doğal kükürt dioksit kaynaklarının en başında volkanların patlaması gelmekte olup, biyolojik bozulmalar ve orman yangınları da diğer sebepleridir.

Doğal azot oksit kaynakları arasında ise volkanlar, okyanuslar, biyolojik bozulma ve yıldırım düşmeleri yer almaktadır.

Ozon, güneş ışığı sayesinde meydana gelen kimyasal reaksiyonların bir sonucudur ve ikincil bir fotokimyasal kirleticidir. Motorlu taşıtların yoğun olarak çalıştığı zamanlarda yoğun olarak gözlenmektedir.

Doğal partikül madde kaynakları volkan patlamaları ve toz fırtınalarıdır.

Uçucu organik bileşikler (VOC) doğal olarak bitki ve ağaçlar tarafından üretilir. İzopren bitki örtüsü ile yayılan yaygın bir VOC’dir ve astımı tetikleyi özelliği vardır. Bitkiler ve ağaçlar da bazı astımlılarda tetikleyici olarak hareket edebilen birer polen kaynağıdır.

Hava kirliliğinin sonuçları ve etkileri nelerdir?

Hava kalitesinin olumsuz etkilenmesi

Hava kirliliği sonuçları içinde hava kalitesinin bozulması ilk sırada yer alır. Bu bozulmayla beraber solunum yolları rahatsızlıklarında da artış gözlenmektedir. Bu durum farklı hastalıkların ortaya çıkmasına, ileri aşamalarda olan kirliliklerde zehirlenmelere ve ölümlere yol açabilmektedir.

Asit yağmurları

Doğal ve özellikle de yapay kaynaklardan çıkan kirleticilerin atmosferde sülfürik ve nitrik asiti oluşturarak yer yüzüne inmesiyle sonuçlanan asit yağmuru, canlı ve cansız varlıklar olmaz üzere zararlı etkiye sebep olmaktadır.

Sıcaklık değişimleri ile hava kirliliği artar

Küresel ısınma ve iklim değişikliğinin ana sebeplerinden bir tanesi de karbondioksit, metan (biyogaz) vb. kirletici gazların atmosfere yoğun olarak verilmesidir. Yerel ve özellikle küresel ölçekte sıcaklıklarda değişimler olmuş, ve Dünyamız genel olarak ısınma eğilimine girmiştir. Orman yangınlarında da bu sebeple bir artış gözlenmektedir. Türkiye’de özellikle Ege ve Akdeniz bölgeleri başta olmak üzere, Dünya genelinde ise Amazon ormanları yangınları önemli hava kirliliği sebeplerindendir.

Hava Kirliliği Nasıl Önlenir?

Bugün soluduğumuz hava maalesef zehirli ve tehlikeli kirleticilerle dolu. Çevre kirliliği, Dünya’nın sahip olduğu güzellikler ve biyolojik çeşitlilik açısından büyük olumsuzluklar yaratmaktadır. Her yıl milyonlarca insan kirlilikle ilgili farklı sorunlar nedeniyle ölüyor. Sağlıklı bir yaşam sürmenin anahtarı, hava kirliliğinin kaynaklarını tanımlamak ve hava kirliliğinin durdurulmasına yardımcı olabilmek için pratik yollar uygulamaktır.

1 – Toplu Taşımayı tercih Edin

Aracınızı daha az sıklıkta kullanmayı tercih etmelisiniz. Metro, otobüs, tamvay gibi toplu taşıma araçlarını kullanarak zararlı gazların atmosfere salınmasının azalmasını sağlarsınız. Ayrıca bisiklet kullanımınızı da arttırmak büyük oranda katkısı olacak bir aktivite olacaktır. Hem hava kirliliği önlenmiş olacak hem de sağlığınız bundan olumlu etkilenecektir.

2 – Akıllı Sürüş ile Hava Kirliliğinin Önlenmesine Yardımcı Olun

Düzenli olarak sürüş yapıyorsanız, gaz israf etmek yerine akıllı sürüş yaptığınızdan emin olun. Hız sınırı dahilinde sürün ve düzenli olarak kullanacağınız gaz miktarını korumak için elinizden geleni yapın. Bir kaç dakika geç gitmek sizin daha az kirletici gaz salınımı yapmanızı sağlayacaktır.

3 – Düzenli Araç Kontrolü Yapın

Ekstra yakıt tüketmediğinden emin olmak için arabanızı düzenli olarak kontrol etmeniz önemlidir. Bu sadece paradan tasarruf etmekle kalmaz, aynı zamanda aracınız da daha uzun süre dayanır.

4 – Araç Lastiklerini Doğru Şişirilmiş Olarak Tutun

Lastikler uygun şekilde şişirilmediğinde ve hizalanmadığında araç daha fazla yakıt tüketir. Onları uygun şekilde şişirilmiş tutmak çevre üzerindeki etkinizi azaltacaktır.

5 – Enerji Verimli Araçlar Satın Alın

Çevreye faydalı araçlar ve ürünleri satın alın. Yeni bir araba arıyorsanız, mümkünse enerji tasarruflu olmasına özen gösterin. Elektrikli yada hibrid araçların kullanımı etkili olacaktır. En yüksek katkı ile güneş veya rüzgar gibi yenilenebilir enerji ile üretilmiiş elektrik enerjisi kullanımı ile olur.

6 – Hava Kirliliği Önlemek için Bahçe Yapın

Havayı temizlemesi için bir bahçe oluşturun. Dışarıda atmosferdekikirliliği yiyecek çok fazla bitki var. Araştırmanızı yapın ve hangilerinin kolayca büyüyebileceğini ve çevrenizdeki dünyaya yardımcı olabileceğini tespit edin. Bölgeye has çeşitleri seçmek en uygun tercih olabilir.

7 – Düşük VOC veya Su Bazlı Boyalar Kullanın

Yağ değil su bazlı boyalar kullanın. Ne kadar az petrol ürünü kullanırsanız o kadar iyi olur.

8 – Kullanmadığınızda Işıkları Kapatın

Işıkları veya diğer elektrikli cihazları açık tutmayın. Ne kadar güç kullanırsanız, o kadar fazla enerji harcar ve havayı kirletirsiniz. Bu sebeple özellikle elektrik enerjisini tasarruflu kullanmamız, hava kirliliğini önlemek için faydalı bir eylem olacaktır.

9 – Yeşil Elektrik Satın Alın

Biyokütle, hidroelektrik, rüzgar veya güneş enerjisi gibi yenilenebilir enerjilerden üretilen elektriği satın alın. Bu sayede daha az zararlı gaz üretilmesine katkıda bulunmuş olursunuz.

10 – Güneş Enerjisinden yararlanın

Klasik elektrik tüketimi yerine güneş enerjisi kullanmayı düşünün. Güneş enerjisi sizin için bir ton enerji tasarrufu sağlayabilir ve bunun da ötesinde, uzun vadede de size çok para kazandırabilir.

11- Kömür yerine doğal gaz kullanın Hava Kirliliği Son Bulsun!

Kömür yerine propan veya doğal gaz kullanın. Bu şekilde kömür kaynaklı kirliliğin önüne geçmiş olursunuz. Geçmiş zamanda ve hatta günümüzde özellikle kalitesiz kömürlerin uygun olmayan şekilde yakılmasıyla ciddi hava kirliliği sorunları ortaya çıkmıştır.

12- Ağaç dikin

Hava kirliliğine sebep olan gazlardan biri olan karbondioksiti azaltmak için ağaç dikmek en ucuz ve etkili yöntemlerden bir tanesidir. Bahçenize yada çevrenizde bulunan bir araziye ağaç dikebilir yada Orman Bakanlığı veya TEMA gibi bir kuruluş üzerinden ağaç dikebilirsiniz. Bakınız–> AĞAÇ DİKMEK ÖNEMLİ! AĞAÇ DİKMELİ!

Kaynak: Climate 101:Air pollution – Air pollution – Natural Air Pollution – Air Pollution: Everything You Need to Know – 41 Super Easy Ways To Stop Air Pollution – Air pollution – Air Quality and Climate Change –